HER FØLGJER REGISTRERINGANE FOR ALLE TEMA I DØYANDE GALLAR MED LILJA
INNLEIING
Om Lilja. Olav Nygard hadde eit søskenbarn, Bertines Nygard, som òg skreiv vers da han var i tenåra, slik som Olav. Bertines budde seinare i Ørsta på Sunnmøre. Conrad Clausen vitja han der i 1931. Her eit sitat frå SOGA UM ”LILJA” (Conrad Clausen i Døyande Gallar 18, s. 138 f. ):
”Ein gong kring 1900 [Olav 16 år] fann dei pá á samla dikti sine i bok. Ho fekk namnet ”Lilja”. – Eg spurde um boki fanst endá, men Bertines trudde det knapt. ”Det er mange ár sidan eg ság ho no,” sa han. ”Finst ho i huset má ho fram att,” meinte eg. Og der vart leita báde høgt og lágt. ... Og umsider kom ein gulnande manuskript-bundel – Lilja – fram or ei kista. – ”Lilja” er sydd saman i tri band, kvart ”Band” pá 28 sidor. Pá tittelsidone stend báe forfattarnamni: Olav Nygard, Bertines Nygard. Lilja. Dikt. – Samlingi er skipa slik at der kjem fyrst eit dikt av Bertines (”Upp til arbeid”), so eit av Olav (”Bekken”), so eit av Bertines (”Dagsprett”) og eit av Olav (”Lerka”). Soleis skifter det ut igjenom i fylgjestreng ruta mest heile vegen. ... Diktsamlingi fekk namn etter fyrste diktet i ”tridje bande”. Det er Bertines sitt. Fyrste verset lyder so: Langt inne i skog/ der veks det ei lilja, ho lokkar min hug./ Ho stend der so fager og sprettande fin/ i snjokvite lin. ... – LILJA gjev oss fyrste skimte (!) inn i Nygards diktheim, og ’der er det gullprydde salar der nykken si harpa slær’”. (Dette sitatet er frå I huldre-dalar, siste diktet i Lilja; heile diktet finst ved Dyrenamn: krøter ▪>bøling. I fargerama nedafor står nummer og sidetal for Lilja i Døyande Gallar; berre dikt av Olav Nygard er med der.)
Om Døyande Gallar og Nygardsringen. Nygardsringen vart skipa på pensjonatet Bjørgvinjarheimen i Bergen hausten 1928 av Olaf Hanssen og Conrad Clausen [http://nn.wikipedia.org/wiki/Conrad_Clausen]: ”Vi tala um norsk málbruk, um vakre ordformer. Dá bar Olaf Hanssen fram den tanken at alle unge norske menner som hev noko med skriving og litteratur á gjera burde skipa seg saman i ein ring og læra málbruk av Olav Nygard. Denne tanken vaks – og han veks seg større enno. Men den kvelden var upptaket gjort – og Nygardsringen tok til i stille (!).” (Døyande Gallar 1, s. 2). Etter kvart vart dei ei lita, entusiastisk gruppe som arbeidde på mange område for å fremja det dei brann for.
Bodstikka til Nygards-vener, eit strengt internt meldingsblad, fekk namnet Døyande Gallar – med Conrad Clausen som skriftstyrar og drivande kraft. Det vart berre trykt i så mange eksemplar som det var medlemer, og derfor er det ein svært sjeldan trykksak. Det er uheldig, for det er eit uvurderleg kjeldeskrift for den som vil arbeide med Olav Nygard og skriftene hans. Grunngjevinga for det vesle talet kjem i Nr. 1 (s. 8): ”’Døyande Gallar’ er den bodstikka som Nygardsringen sender ut til venene sine. ... Dette blade vert deira private eiga som er med i Ringen. Kvar einskild syter fyre at ’Døyande Gallar’ ikkje kjem i hendene pá ein eller annan bokspekulanten. Merk Deg det, kjære ven.”
’Døyande gallar’ er namnet på ein antikk gresk statue. Sjå statuen og les meir her:
[http://statues.vanderkrogt.net/object.php?record=dk037&webpage=ST]
[http://klassisk.ribekatedralskole.dk/steder/rom/capitolium/museer/doendegaller/doeendegaller.htm] Ei teikning av statuen pryder alle førstesidene av bodstikka.
Olav Nygard tok motivet etter statuen, og skreiv diktet Døyande gallar. Diktet passa etter kvart på han sjølv; han var lenge sjuk og døyande, men la seg ikkje ned: ”Hans hovud sig, men armen ranar/ hans siste kraft og held seg rak;/...”. Les diktet her: [http://www.dagbladet.no/docarc/index.php?a=1&dt=2&qs[1]=olav+nygard&qt[1]=forf&qo[1]=%3D]
Medlemene skreiv i aviser og blad, og dei fekk arrangert (sitat) ”Nygardskveldar: Ei av dei største fyrelogor for oss alle er á gjera Olav Nygards namn og skaldskap kjend i so vide krinsar som mogleg. Kvar og ein som er med i Ringen má difor gjera sitt til á fá skipa Nygardskveldar i sine lag, i sine bygder og i sitt fylke og lenger enn, so vida som evna og armane rekk.” (Døyande Gallar 1, s. 7)
Og ikkje minst fekk dei reist ein bauta over Olav Nygard på Mo: ”Sundags morgon – 24. mai (1931) – gjekk der ekstrabát frá Bjørgvin innetter Osterfjorden til Mo og frá Valestrand[fossen] innetter Sørfjorden til Mo. Mange andre bátar kom ogso med stemnefolk. Fjordane lág stavstille og blenkte, og alle dei unelege vikar og vágar lág der som gøymde perlor pá rad, speglande sine fossar og bjørker med tirande grønt lauv. Innetter steig fjelli, høgare og høgare, fossane vart kvitare og kvitare, og fjorden trængre og meir krokut etter kvart. Det var Olav Nygards lende som seig innpá, storfeldt, hugtakande.” (Døyande Gallar 12, s. 94).
Om korleis bautaen er laga og plassert, blir det skrive (Døyande Gallar 12, s. 95):
”Bautaen, som er av grá gneis, ber sovore innrit, pá framsida: Olav Nygard 1884-1924. Pá eine sideflata: Pá tronge vegar stig det store tankar. Og pá baksida: Reist av sambygdingar 1931. Bautaen stend uppá ein pall, i kvart hyrna stend ein mindre stein med kvart sitt innrit etter namni pá Nygards bøker: Flodmál. Runemál. Kvæde. Vebande. – Bautaen stend like attmed vegen pá nedre sida, ovanum elvi, millom høge, ville fjell og bratte lauvlider, – men det lever og syng og susar so underleg.” [Sjå bautaen her: http://www.scandion.no/hordaland/modalen/kjentfolk/nygard.html]
I Nr. 19 (februar 1934) står det om "NYGARDSÁRET 1934. Áret 1934 vonar me má verta det store gjenombrotsáret for Olav Nygard." (diktaren ville vore 50 år, og det var 10 år sidan han døydde). Det kom eit første utval av dikta hans, Dikt. Minneutgåve. Elles var det mange tilstelningar med talar og opplesing av dikt. I same stykket står det om planar for "ei Nygardstemna i Modalen i sumar i samband med 50-års høgtidi. ... Og bilethoggar Ståle Kyllingstad skal laga eit bronse-relieff, som skal fellast inn pá bautaen." Relieffet vart avduka på stemna i Modalen 1. juli (referert i Døyande Gallar 22, s. 170).
På siste sida av Nr. 23 står denne notisen: "Takk for fylgjet. Dette vert siste nummer av 'Døyande Gallar'. Nygardsringen slutta offisielt arbeidet sitt i sumar. Vegen er gjengen. ... Arbeidet hev ikkje vore til fányttes. I 1928 [da dei tok til] var Olav Nygard eit namn som einast eit par litteratar hadde høyrt gite – og mismætte. I dag er det slik vorte, at namnet hans hev gjenge frá landsende til landsende, frá hav til heid. Frá gløymsla ned i svartestilla er Nygard sessa i hovdingsæte hjá den evige kunst.” Underskrive Conrad Clausen.
Desse sluttorda var nok i sterkaste laget i 1935; men arbeidet til Nygardsringen vekte den første store interessa for diktaren, og gav store mengder ny kunnskap som elles mest truleg ville gått tapt med tida.
Det kom eit Nr. 24 "post festum", som det står, med to prosastykke (Urøynd og Naar draumane bleiknar, begge har fleire namn og sitat som er med her).
Alle årgangar og nummer av Døyande Gallar, med dag/dato/månad/år og sidetal. [til toppen]
1. áret
NR. 1 Laurdag 13. april 1929, s. 1-8
NR. 2 Tysdag 14. mai 1929, s. 9-16
NR. 3 Onsdag 12. juni 1929, s. 17-24
NR. 4 Laurdag 9. november 1929, s. 25-32
NR. 5 Laurdag 14. desember 1929, s. 33-40
NR. 6 Torsdag 19. desember 1929, s. 41-48
2. áret
NR. 7 Torsdag 3. april 1930, s. 49-56
NR. 8 Tysdag 5. august 1930, s. 57-64
NR. 9 Mándag 1. september 1930, s. 65-72
NR. 10 Laurdag 15. november 1930, s. 73-80
NR. 11 Mándag 19. januar 1930, s. 81-88
3. áret
NR. 12 Tysdag 4. august 1931, s. 89-96
NR. 13 Laurdag 3. oktober 1931, s. 97-104
NR. 14 Torsdag 31. desember 1931, s. 105-112
4. áret
NR. 15 Mándag 15. februar 1932, s. 113-120
5. áret
NR. 16 Laurdag 1. april 1933, s. 121-128 (m. Lilja s. 124-126, forts.)
NR. 17 Laurdag 1. juli 1933, s. 129-136 (m. Lilja s. 130-135, forts.)
NR. 18 Laurdag 16. september 1933, s 137-144 (m. Lilja s. 138)
6. áret
NR. 19 Fredag 16. februar 1934, s. 145-152
NR. 20 Mándag 26. februar 1934, s. 153-160
NR. 21 Laurdag 7. april 1934, s. 161-168
NR. 22 [utan dag] 22 desember 1934, s. 169-176
7. áret
NR. 23 [utan dag] 14. februar 1935, s. 177-184
NR. 24 Mándag 12. august 1935, s. 185-191
I listene nedafor vil sidetala vise kva hefte eit ord er ifrå, men meir eksplisitt står det '(Lilja)' bak alle tal frå det arbeidet. I tillegg står orda frå Lilja for seg sjølv etter samleoversynet for kvart tema.
I Døyande Gallar er bokstaven 'å' skriven på heile tre måtar: som ’å’, som ’aa’ og som a med apostrof: 'á' (siste måte også i Runor rita minnet Olav Nygards). Alle sitata følgjer originalen nøye, men i oppslagsord er det alltid skrive vanleg å (få slike her). Døyande Gallar er i stensiltrykk, og nokre ord kan vera vanskelege å lesa, særleg når det finst rettingar/overskriving. Det er også noko uretta feilskriving (nokre gonger nemnd i eit seinare hefte).
Det som er kome av Olav Nygard i bøker er registrert i hovuddelen, og er ikkje med her. Boktitlane er Solrenning, Dikt i samling (med Flodmaal, Runemaal, Kvæde, Ved vebande, og eit Tillegg), Dikt av Robert Burns, Runor rita minnet Olav Nygards (eitt dikt), Nordica Bergensia (to tekstar om språk) og Brevene til Rakel mfl. i Poesien hos Olav Nygard (brev til seks personar, sjå litteraturlista i hovuddelen). Også korte (fragmentariske) sitat frå Døyande Gallar i Johs. A. Dale: Olav Nygard, og Trygve Greiff: Olav Nygard vart tekne med der. Dette var før Døyande Gallar kunne studerast, og no er alt der (også) med her.
Mange av Olav Nygards dikt vart først publiserte i aviser, og da dei vart trykte, omarbeidde han nokre dikt mykje. Mange bolkar i Døyande Gallar tek i detalj for seg skilnaden mellom ulike versjonar. Desse sitata frå tidlege versjonar er samanlikna med Dikt i samling, og berre avvikande ord som ikkje finst der, skal vera med her (ikkje alltid så lett).
Dei fleste førstesidene av dei 24 hefta av Døyande Gallar har diktsitat som einaste tekst, og mesteparten står i Dikt i samling. Også elles finst det dikt frå dei trykte bøkene, nokre gonger i variant-versjon. Eit godt døme er Det stiller fele (Døyande Gallar 10, s. 76, med 20 strofer; frå Gula Tidend 1.11.1911) som er utgangsdiktet for I huldreskog (Dikt i samling, s. 34, med 17 strofer; frå Flodmaal 1913). Her er det svært mange felles ord, men berre dei som ikkje finst i Dikt i samling skal vera med her.
I gjennomgangen nedafor er alle nye namn merkte ut med store bokstavar. Bruken av alle nye namn er dokumentert med sitat. Dei oppslagsorda som er med frå før, skal ha same form som i hovuddelen, og avvik er viste.
PLANTENAMN i Døyande Gallar med Lilja [berre Lilja] [nytt søk]
[Pl.del.] [Alko.] [Dyr.] [Hab.] [Årst.] [Magi] [Mus.]
Det er 20 nye hovudnamn, øvst er dei viste alfabetisk – med Nygards namn følgd av (norsk standardnamn) og vitskapleg namn; (!) betyr: det same. Norsk standardnamn og vitskapleg namn til resten av hovudnamna finst i hovuddelen. Eitt namn (dvergbjørk) er med frå før som sitat i sekundærlitteratur (Dale 1957), men primærkjelda er her. Ròte som vart ført under gråmygle (som rot), er eige hovudnamn her; og apal er ført som undergruppe til eple, og ikkje som namn på villapal (slik som i hovuddelen). Det er 4 nye undergruppenamn. I lista nedafor står desse nye namna med STORE BOKSTAVAR.
Nye hovudnamn (20): balsamurt (balsam) Tanacetum balsamita, brennenetle (stornesle) Urtica dioica, dvergbjørk (!) Betula nana, eine (einer) Juniperus communis, fure (furu) Pinus sylvestris, hamp (!) Cannabis sativa, humle (!) Humulus lupulus, kork [-eik] (!) Quercus suber, krydde (!) –, myrra (!) Commiphora myrrha o.a., olje [-|tre] (!) Olea europaea, or (gråor/svartor) Alnus incana/glutinosa, plome (plomme) Prunus domestica, potet (!) Solanum tuberosum, pære (!) Pyrus x communis, røykje-kvode (røykjelse) Boswellia scabra o.a., selju (selje) Salix caprea, tistel (!) Cirsium sp. o.a., vidvend (vivendel) Lonicera periclymenum, tiriltunge (!) Lotus corniculatus. – Nye undergruppenamn (4): gras ▪>ukrudt, korn ▪>kake ▪>mjøl, vin ▪>druve
BALSAMURT 53 [berre "balsam"] [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Malikos: ... Og kjem ein kjøpmann heim med vare-førnad/ som han hev berga med si kraft, sin dugleik/ frá tjuv og ransmann – .../ nár han dá stend i budi si og ropar:/ Kven kjøper purpur, skarlak, karmesin/ og olje, balsam, kryddur, røykje-kvode –/ den fyste gjest han fær er skattesveinen/ som Judadrotten driv med harde bod/ te elte folk, som dei kreistar druvor/ so safta sprutar ut, og berre skrukkur ligg att i kjere.’], 58 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Kong Hyrkan: Det brikne laurbertre tarv kje gråte/ fyr sine unge skot, Antipater;/ vár heile landslyd bind deg no ein krans/ av balsamurter, beste blom som vaks/ i grornæmt hjarte; guten gjev sin eldhug,/ og gjenta kjærleik, mannen gjev si takksemd.’]; balsamera [part.] 160 [’BLAGRE-RIM ... Lat oss bøygje várt kne, her ligg Vinje pá strá/ balsamera og salva og rein./ Han hev fenge sitt, hans prestar stig pá/ med sitt offer pá altar og stein./ Det er langskjegge-gubbar i Aronslegt skrud,/ burti brjostdukar skjelv det og skin/ av smaragd, ametyst. Á det flogvit frá Gud./ Eg trur ikkje no lenger han flin.’]
bjørk 69, 115; -e/-krull 79; -e/kvist 79; -e/-lund 79; brurebjørk 69, 190
BRENNENETLE 63 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Hirdmannen: For seint, forspillt – kvi dá den sut og røde?/ D’er dárskap gjødsle jorda med sitt blod,/ og avle brennenetlur, klungrar, tistlar. –/ Um kongetruna ruggar stend ein hirdmann/ pá trauste marmorgolve. Er det mannsverk/ á springe under henne nár ho fell/ og late krase seg i sams med kongen?’]
DVERGBJØRK 133 (Lilja) [‘PÁ FJELLE. ... I ville fjell/ seg dalar smá/ imillom inn hev trengt;/ der fossen fell/ med heite trá,/ mot have stend hans lengt./ Og grase gror so grønt i lidi,/ og fugl på tuva syng,/ og dvergbjørk grønskast sumartidi./ Og bjarte, brune (’brime’) lyng./ Ein fjellbekk stryk so kvikk og kvat/ og syng sin voggesong.’]
eik 77, 103 [topp Pl.namn]
EINE 150 [’PÅ NESE ... Det var so vidt visner til ein veg millom eine og krøkle-fure.’ (meir av sitatet ved fure, nedom)], 151 [’PÅ NESE ... Ho stod og braut nokre greiner av ein tett eine då han kom fram; ho treiv til det i site liten.’]; -byske 151 [’PÅ NESE ... Då ho kom fram so ho såg ut yve nese, stogga ho attan til nokre einebyske.’]; -kvist 151 [’PÅ NESE ... ”Einar undrast på at du gjekk og ikkje sa ifrå,” sa han. Ho såg på um han sa dette fyr di han skyna noko. ”Undrast han på det?” Ho tok einekvistane i ei hand, spanne i hi, laga seg til å gå. Men ho venta han skulde segja noko so ho fekk stogge.’]
eple ▪>alde 138 (Lilja); -hage 52; ▪>apal 77, 149
FURE: krøkle-fure 150 [’PÅ NESE ... Um kvelden skulde ho upp i bygda etter mjølk. Det var so vidt visner til ein veg millom eine og krøkle-fure. Ho gav seg tid; ingen ropa etter henne heime. Ein stad lág vegen hennar yve køyrevegen. Ho vart litt klemd um brjoste dá ho høvde til å råke den underlege grannen der.’]
gran: -e/rast 77 [sitat ved pære, nedom]
gras 77, 105, 124 (Lilja), 126 (Lilja), 133 (Lilja), 135 (Lilja), 142, 160; -dott 190; -dusk 190; -svord 190; ▪>for: kraftfor-fabrikk 160; lettfora 118; ▪>høy 68; -burd 140; turrhøy 68; å høya 68; ▪>UKRUDT 103 [’EIN SKALDEVEN ... Hvalstad 19.9.1910. Kjære ven Anders (Underdal)! ... Ja dei drap ei ferdig bok for meg; dei hogg hovude av meg. Men det vaks utatt tri hovud som på trolle – eg hev ideen til tri bøkar. Drep dei neste boki mi, so fær eg ide til seks nye, og drep dei tredje boki mi, so fær eg 3x3=9 idear til bøkar. ”Ukrudt forgår ikke.” Eg må vera av ei senaseig ætt.’]; ▪>torv: -hald 148; grassvord 190; grønsvord 119
HAMP 157 [’BILEAM ... Sikar Når hjule stoggar – det vert óg ein dag. Då er det gjort. Og spinnekona, tida, hev spunne lause hampen til eit reip, eit træleband som held mi livstid ut.’]
HUMLE 77 [’PRESTEN OG SON HANS ... I lognaste hola ligg det knøtne vesle lysthuset, mest løynt ned av vidvend og humle, som ser ut til á ha teke pá seg ikkje á sleppa ein skimt av det brune take og den raude bordklædningen fram gjenom dei fraudige flettune sine.’]
kaffi 150, 151; -drope 151; -stove 102
klunger 63; -tunge 53 [topp Pl.namn]
KORK [-|eik]: -laus 110 [UM HAUSTEN ... Han vert ædrug i ein augneblink. Og ordlaus, rådlaus stirer han att i mot. Flaska dett or nevane hans, korklaus, og den blanke væta renn ut yvi ore-røtene. Ho tek til hoste, turt, sårt; bøygjer seg fram og hostar, sig til sida og hostar, tyngre.’]
korn 52, 148, 168, 171; -kiste 103; ▪>brød 91 [braud], 155, 160; ▪>graut 91; ▪>KAKE 69 [’EIT BRUDLAUP. ... So kom dei inn med brudgome-tjore; det var gávur som gjestine hadde med seg, ostar, kakur, og mangt anna godt. Ein kom inn med ein stor søtost.’], 140 [’JON TULAND. ... Faren gjekk til han med fyritólur, mori gjekk med mat, og hine log seg til krok og krake át han. Men aldri han vyrde, jaska berre i seg eit par kakur, og tok steinane sine att.’]; ▪>MJØL 118 [’SMEDEN SOM IKKJE FEKK LOV ... Ein gong straks etter var gutane der att, og då hadde Joans funne ut at ho Mari Sandbrot var kjerringemne for han. Han hadde nyss høyrt at ho greidde seg med ei tunna mjøl eit heilt år både til bakings og mastings.’]
KRYDDE 53 [flt.: -d|ur] [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Malikos: ... Kven kjøper purpur, skarlak, karmesin/ og olje, balsam, kryddur, røykje-kvode –/ ...’ (meir av sitatet ved balsamurt, øvst)]
laurbær [-ber]: -tre 58
lav: -ande 13, 77, 138 (Lilja); å lava 134 (Lilja)
lilje 77; Lilja 124 (Lilja)
lin: daudar-lin 167
lyng 124 (Lilja), 126 (Lilja), 133 (Lilja)
mose 141, 189; -rant 188
MYRRA: –ange 59 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Antipater: Min herre konge, dine fagre ord/ hev myrra-ange. Eg var sjuk pá syne/ nár ikkje augo mine kunde timje/ at denne ære er kje løn, men gáve/ som ærer den som gjev.’]
OLJE [-|tre] 53 [berre "olje", sikkert olivenolje] [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Malikos: ... Kven kjøper purpur, skarlak, karmesin/ og olje, balsam, kryddur, røykje-kvode –/ ...’ (meir av sitatet ved balsamurt, øvst)] [topp Pl.namn]
OR 106 [’BEKKEN OG OREN ... Oren løyser eit blad av grein/ slepper det ned i bekken./ – Ungsveine-hugen er fløygd og fysin;/ aldri i same stekken. | Oren svagar; og brått han fell/ skjelvande ned i bekken./ – Hjelpe meg Gud um du no gjeng frå meg, –/ då lyt eg døy på flekken.’]; -e/-lund 106 [‘BEKKEN OG OREN | Bekken urlar i ore-lund,/ giljar for kvist og krake./ – Einfarings-leiken mun ingen like;/ no vil eg ha meg make.’]; -e/-rot 110 [’UM HAUSTEN ... Han vert ædrug i ein augneblink. Og ordlaus, rådlaus stirer han att i mot. Flaska dett or nevane hans, korklaus, og den blanke væta renn ut yvi ore-røtene.’]; -e/-stomn 110 [’UM HAUSTEN ... Ho ber ifrå seg med handi, og sig att åt ein ore-stomn, stirer på han, uten blunk, bleik, lik ei stytte, berre lippune bibrar og brjoste gjeng som i ei livrøyning.’]
PLOME: -tre 77 [’PRESTEN OG SON HANS ... Aplane og pæretrei ser likast ut til á hava slege vedd pá kven som kann taka mest rom, plometrei legg tette skuggar attunder seg, ...’ (meir av sitatet ved pæretre, nedom)]
POTET 148 [’PÅ NESE ... Dei fekk det annsamt med våronna ei tid frametter. Einar braut åker, og Anna sådde korn og sette potetur. Og bøen måtte dei stelle godt skulde dei tenkje seg til å føde ei ku til vinteren.’]
PÆRE: -tre 77 [’PRESTEN OG SON HANS ... Og so er han kje lite vyrk for hagen sin, presten, og vyrdslar han vel. Aplane og pæretrei ser likast ut til á hava slege vedd pá kven som kann taka mest rom, plometrei legg tette skuggar attunder seg, og byski er brisne og rundleitte som framvaksin ungdom. Og den lubne granerasti rundt um hagen held alle augo ute. ... Tett fram med lysthuse stend eit stort stuv-vakse pæretre; inn under det stend eit lite bord. Der set presten seg, styd olbogen pá borde, og hovude i handi.’]
ròte: avrotna 148; roten 148; røt 107; å rotna 13, 19 [munnleg], 138 (Lilja)
RØYKJE-KVODE 53 [røykjelse] [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Malikos: ... Kven kjøper purpur, skarlak, karmesin/ og olje, balsam, kryddur, røykje-kvode –/ ...’ (meir av sitatet ved balsamurt, øvst)] [topp Pl.namn]
SELJU: -krake 130 (Lilja) [’LANGT INNI FJELLE. ... Og seljukrakar svaga ikring min kvilestad,/ og gauken gol so glad ifrá greini./ Og attimillom tirla ei lerka sitt kvad,/ burt i lidi haren spratt pá beini./ Og bygdi lág nedunder i bláleg sumardis,/ og fjelli upp pá sidorne høge dei ris,/ og vinden susar stillt burti návom.’]
smådyr ▪>tæring 101 [munnleg]
TISTEL 63 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Hirdmannen: For seint, forspillt – kvi dá den sut og røde?/ D’er dárskap gjødsle jorda med sitt blod,/ og avle brennenetlur, klungrar, tistlar, –/ ...’ (meir av sitatet ved brennenetle, ovom)]
tobak 102
VIDVEND 77 [’PRESTEN OG SON HANS ... I lognaste hola ligg det knøtne vesle lysthuset, mest løynt ned av vidvend og humle, som ser ut til á ha teke pá seg ikkje á sleppa ein skimt av det brune take og den raude bordklædningen fram gjenom dei fraudige flettune sine.’]
vin: -gards|mann 59; -tre|gard 52; ▪>DRUVE 53 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Malikos: ... Og kjem ein kjøpmann heim med vare-førnad/ som han hev berga med si kraft, sin dugleik/ frá tjuv og ransmann – .../ nár han dá stend i budi si og ropar:/ Kven kjøper purpur, skarlak, karmesin/ og olje, balsam, kryddur, røykje-kvode –/ den fyste gjest han fær er skattesveinen/ som Judadrotten driv med harde bod/ te elte folk, som dei kreistar druvor/ so safta sprutar ut, og berre skrukkur ligg att i kjere.’]; [sjå òg Alkoholdrikke: vin]
TIRILTUNGE 130 (Lilja) [’LANGT INNI FJELLE. ... Langt, langt der inni fjelle der tiriltunga gror/ eg veit meg ein plass millom blomar./ Og ofte til einsemdi derinne eg for/ ved fossande ái, som ljomar./ Men ingen kunde hitta pá vegen der inn/ der sat eg jamnt og drøymde med solfyllt sinn/ – med dalen lág nedunder i stilla.]
Plantenamn; Lilja i Døyande Gallar (s. 124-126, 130-135, 138). [Plantenamn ovom] [nytt søk]
Hovudnamn med STORE BOKSTAVAR finst berre her (3).
DVERGBJØRK 133
eple ▪>alde 138
gras 124, 126, 133, 135
lav: -ande 138; å lava 134
lilje: Lilja 124
lyng 124, 126, 133
ròte: å rotna 138
SELJU: -krake 130
TIRILTUNGE 130
PLANTEDELAR OG -PRODUKT i Døyande Gallar med Lilja [berre Lilja] [nytt søk] [Pl.namn] [Alko.] [Dyr.] [Hab.] [Årst.] [Magi] [Mus.]
Det er 14 nye hovudnamn, øvst er dei viste alfabetisk. Det er eitt nytt undergruppenamn. I lista nedafor står desse nye namna med STORE BOKSTAVAR.
Nye hovudnamn (14): bork, byske, dusk, krull, krøkle, kvode, olje, poting, rast, skrukke, stuv, terpentin, urt, vokster. – Nytt undergruppenamn: dusk ▪>dott
aks 52
ange 77, 126 (Lilja), 190; -ande 134 [-g|a-] (Lilja); løyndoms-ange 77; myrra-ange 58; ørsle-ange 77; ▪>dåm 62; goddåm 59
blad 12, 35, 106, 123, 125 (Lilja), 132 (Lilja), 134 (Lilja)
blome 58 [-m], 77, 123, 124 [-m] (Lilja), 125 (Lilja), 126 [-m] (Lilja), 130 (Lilja), 131 (Lilja), 132 (Lilja), 134 (Lilja), 135 (Lilja), 138 (Lilja), 191 [-m]; -eng 77 [+ -mster|-e-]; bløming 122, 125 (Lilja); å bløma 12, 122
BORK 188 [URØYND ... Han fann mose-ranten der dei sat. Sjá der er den kvisten ho braut av og strauk han pá kinne med. Borken hev grott yvi brote, men kvisten held pá og tornar tykkjer han.’]
busk 77, 126 (Lilja), 130 (Lilja)
BYSKE 77 [’PRESTEN OG SON HANS ... Og so er han kje lite vyrk for hagen sin, presten, og vyrdslar han vel. Aplane og pæretrei ser likast ut til á hava slege vedd pá kven som kann taka mest rom, plometrei legg tette skuggar attunder seg, og byski er brisne og rundleitte som framvaksin ungdom. Og den lubne granerasti rundt um hagen held alle augo ute.’], 79 [’PRESTEN OG SON HANS ... Og so stend han i bjørke-lunden. ”Nikolai!” ”Her er eg, far.” Guten sprett upp att med ei byske, augnefester faren, og gjeng tvo-tri stig attende. ”Kva hev du gjort!” Harmen dirrar som stále bak ordi.’], 142 [JON TULAND ... Brått kastar han fela, og fyrr dei siste véki av slåtten hev kvorvi, er han sjølv kvorven. Alle stirer i forvitna, og heile lyden fer til dørar, skal få han inn att. Men skogen stend like ved, og Jon er i jordi sokken for dei. Dei leitar i byske og runn, gutar og gjentur.’]; einebyske 151 [’PÅ NESE ... Då ho kom fram so ho såg ut yve nese, stogga ho attan til nokre einebyske.’]
bær 189; laurbertre 58
DUSK: grasdusk 190 [’NAAR DRAUMANE BLEIKNAR ... Hanna, hugsar du i – – for tvo aar sidan, i hagen her? Henderne hans ligg so idnalause, den eine yver benkryggen, den andre hekk etter tumen i vestelumma. Ho svarar ja, og leikar med grasdusken, vanevist.’]; ▪>DOTT: grasdott 190 [’NAAR DRAUMANE BLEIKNAR ... Ho vende seg i mot mannen, bryggjer ein smil, og vil segja nokre ord. Men der sit han so roleg og lat som etter ei spaningsrid, so soltrøytt. Og ho idest ikkje snu seg meir, ho ser ned i grassvorden, og kjæler for ein grasdott med skotaai.’]
fræ 90, 126 (Lilja), 149, 171 [topp Pl.del.]
grein 13, 106, 119, 125 (Lilja), 130 (Lilja), 132 (Lilja), 138 (Lilja), 151, 154
gror: -næm 58; å gro 52, 68, 122, 124 (Lilja), 125 (Lilja), 126 (Lilja), 130 (Lilja), 131 (Lilja), 133 (Lilja), 149, 171
grøde 59, 132 (Lilja)
honning 63; -krukke 53; ▪>mjød 160; ▪>nektar 160
knupp 126 (Lilja), 132 (Lilja)
krake 106, 140, 142; seljukrake 130 (Lilja)
krans (I) 58, 125 (Lilja), 132 (Lilja), 133 (Lilja), 155
KRULL: bjørke-krull 79 [’PRESTEN OG SON HANS ... ”Er Nikolai her?” Det let som det kom or ein kjellar. Fruva vert øygd og ottefull: ”Han gjekk upp i bjørke-krullen her ovan brekka. – Kva er det, Henrik?” Men han er strokin, fer høsande upp bakkane, forare enn førleijen (!) er til. Og so stend han i bjørke-lunden.’]
KRØKLE: –fure 150 [’PÅ NESE ... Um kvelden skulde ho upp i bygda etter mjølk. Det var so vidt visner til ein veg millom eine og krøkle-fure. Ho gav seg tid; ingen ropa etter henne heime. Ein stad lág vegen hennar yve køyrevegen. Ho vart litt klemd um brjoste dá ho høvde til å råke den underlege grannen der.’]
kumar 123, 134 (Lilja), 172
kvist [grein] 106, 151, 188; bjørkekvist 79; einekvist 151; motkvistes [adv.] 69
KVODE: røykje-kvode 53 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Malikos: ... Og kjem ein kjøpmann heim med vare-førnad/ som han hev berga med si kraft, sin dugleik/ frá tjuv og ransmann – .../ nár han dá stend i budi si og ropar:/ Kven kjøper purpur, skarlak, karmesin/ og olje, balsam, kryddur, røykje-kvode –/ den fyste gjest han fær er skattesveinen/ som Judadrotten driv med harde bod/ te elte folk, som dei kreistar druvor/ so safta sprutar ut, og berre skrukkur ligg att i kjere.’]
lauv 77, 110, 125 (Lilja), 126 (Lilja), 131 (Lilja), 132 (Lilja), 135 (Lilja), 160, 191; -rik 154; -tekkje 142
merg 12 [topp Pl.del.]
OLJE 53 [oliven|-] [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Kven kjøper purpur, skarlak, karmesin/ og olje, balsam, kryddur, røykje-kvode –/ ...’ (meir av sitatet ved kvode, ovom)
POTING: å pota 91 [’DET VAKNAR ... Til hagen or skugne lidir/ eg vill-runnar flutte ned;/ eg ventar til vára-tidir/ og potar med adelstré.’]
RAST: grane|rast 77 [’PRESTEN OG SON HANS ... Og so er han kje lite vyrk for hagen sin, presten, og vyrdslar han vel. Aplane og pæretrei ser likast ut til á hava slege vedd pá kven som kann taka mest rom, plometrei legg tette skuggar attunder seg, og byski er brisne og rundleitte som framvaksin ungdom. Og den lubne granerasti rundt um hagen held alle augo ute.’]
rot 19 [munnleg], 90, 122, 125 (Lilja); hjarterot 106; ore-rot 110
runne [-n] 108, 119, 120, 142; vill-runn 91
sevje ▪>balsam 53; -era 160 [part]; -urt 58; ▪>saft 53 [druve|-]
SKRUKKE 53 [skal] [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. .../ den fyste gjest han fær er skattesveinen/ som Judadrotten driv med harde bod/ te elte folk, som dei kreistar druvor/ so safta sprutar ut, og berre skrukkur ligg att i kjere.’ (meir av sitatet ved kvode, ovom)]
stav 108
stomn: ore-stomn 110
strå 52, 125 (Lilja), 134 (Lilja), 155, 160
STUV: –vakse 77 [’PRESTEN OG SON HANS ... Og so er han kje lite vyrk for hagen sin, presten, og vyrdslar han vel. Aplane og pæretrei ser likast ut til á hava slege vedd pá kven som kann taka mest rom, plometrei legg tette skuggar attunder seg, og byski er brisne og rundleitte som framvaksin ungdom. ... Tett fram med lysthuse stend eit stort stuv-vakse pæretre; inn under det stend eit lite bord. Der set presten seg, styd olbogen pá borde, og hovude i handi.’]
stylk 155 [topp Pl.del.]
sæde ▪>sånad: sågidr|dans 76; såmann 34; å så 59, 149
tein ▪>skot 58
TERPENTIN 189 [’URØYND ... So tek han til aa (!) gjøna med gigti si. Ho rekkjer som maur etter hine, i fyrrdags ga ho seg til aa nidsitja i høgre oksli mi og vilde ikkje betala husleiga eingong. Eg helt (!) ein skotars leik med terpentin og nafta fyrr eg fekk henne av krakken. Men dá (!) vart ho rædd og, og hev kje tort kome att der.’]
timber 10; -mann 60; -pris 10
tjøre: -tunne 109
tre (I) 12, 13, 19 [munnleg], 77, 124 (Lilja), 126 (Lilja), 130 (Lilja), 131 (Lilja), 138 (Lilja), 149, 150, 154; adelstré 91; gagntré 82; laurbertre 58; plometre 77; pæretre 77; skogartre 130 (Lilja); vintregard 52; Fridomstree 122, 125 (Lilja)
tåg: livståg 102 [flt.: -|tægerne]
URT: balsamurt 58 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Kong Hyrkan: Det brikne laurbertre tarv kje gråte/ fyr sine unge skot, Antipater;/ vár heile landslyd bind deg no ein krans/ av balsamurter, beste blom som vaks/ i grornæmt hjarte; guten gjev sin eldhug,/ og gjenta kjærleik, mannen gjev si takksemd.’]
ved (I) [brensel] 10; rekeved 148; ▪>brennefang 29; brensle 75
ved (II) [vyrke]: -stolpe 11; -stopul 11
VOKSTER: -regn 28 [’VARIANTAR. ... ”Dei gjeng til livsens mor” ... Siste vers i ”G.(ula)T.(idend)” soleis: ”Men sers frá alle/ kjem ein einsleg mann,/ ser ut som han má/ alle sorgir bere:/ Eg takkar, mor, for striden/ som eg vann/ og tape det hev og/ si gode lære./ Og sorg og mødegang/ og sut og strid/ er voksterregne/ fyre kvardagsfred.”’]
Plantedelar og -produkt; Lilja i Døyande Gallar (s. 124-126, 130-135, 138). [Plantedelar og -produkt ovom] [nytt søk]
Ingen nye hovudnamn berre her.
ange 126; -ande 134 [-g|a-]
blad 125, 132, 134
blome 124 [-m], 125, 126 [-m], 130, 131, 132, 134, 135, 138; bløming 125
busk 126, 130
fræ 126
grein 125, 130, 132, 138
gror: å gro 124, 125, 126, 130, 131, 133
grøde 132
knupp 126, 132
krake: seljukrake 130
krans 125, 132, 133
kumar 134
lauv 125, 126, 131, 132, 135
rot 125
strå 125, 134
tre 124, 126, 130, 131, 138; skogartre 130; Fridomstree 125
ALKOHOLDRIKKE i Døyande Gallar (ingen i Lilja) [nytt søk]
[Pl.namn] [Pl.del.] [Dyr.] [Hab.] [Årst.] [Magi] [Mus.]
Det er 2 nye hovudnamn. I lista nedafor står dei med STORE BOKSTAVAR. Det er ingen namn for alkoholdrikke i Lilja.
Nye hovudnamn (2): brennevin, dram
BRENNEVIN: -s/gim 109 [’UM HAUSTEN ... Ho vender seg ifrå, det stend ein ram brennevinsgim og ølgeist av han; og ho toler so lite sterk lukt. Men ho er fegi, ho fær hjelp korso. ”Nå, mor, ver kje vikall, um eg hev sope (’sppe’) lite vetta. Ørsen gjer aldrig (!) det grand; eg hev aldri meir hjartelag enn når eg er på hiven.”’]
DRAM 185 [’URØYND ... For dei drakk hosta tidt og tungt, og Tore vilde kje vera so knuslevorin á skilja lag for ein dram skuld. So vart det ofte for mykje.’], 187 [’URØYND ... Drikk og seg: detta skal vera siste drammen eg svel. Skal eg taka meir enn ein? Eg veit du tek dette mothugjes, du skal faa tri, so lint det er.’], 188 [’URØYND ... Fyrste drammen ropar etter fylgje, han tek den andre og den tridje utan tanke, og Sella flir han ein til. Ja, men . . . . . Du maa daa ha denne og, so vert det tri, segjer ho. Og ho set seg paa fange hans.’]; bruredram 187 [’URØYND ... Du veit det er skam aa koma heim til folke ditt utan bruredram.’]
mjød 160; ▪>honning 63; -krukke 53
vin 63, 103, 110; -gud 58; [sjå òg Plantenamn: vin]
øl 69, 70; -geist 109; -kjengja 69, 70 [berre "kjengja"]; ▪>drykk 187; drukkin 187 [adj.]; å drikka 27, 110, 185, 187, 188; ▪>skjenk: -jar 53; -je/meistar 52, 53, 58
DYRENAMN i Døyande Gallar med Lilja. [berre Lilja] [nytt søk]
[Pl.namn] [Pl.del.] [Alko.] [Hab.] [Årst.] [Magi] [Mus.]
Det er 15 nye hovudnamn; øvst er dei viste alfabetisk. To av desse (løve, ødle) er registrerte før som sitat i sekundærlitteratur (Dale 1957, men primærkjelda er her), og eitt (hare) var berre med som grunnlag for stadnamn. I hovuddelen er krøter ført som undergruppe til naut, men da ordet her kan omfatta både storfe og småfe, er det no eit eige hovudnamn – med fe som undergruppenamn. Det er 9 nye undergruppenamn. I lista nedafor står desse nye namna med STORE BOKSTAVAR.
Nye hovudnamn (15): engsprette, erle, hare, klegg, kongro, kvefs, lerka, løve, makk, maur, my, sild, skjel, trast, ødle – Nye undergruppenamn (9): dyr ▪>beist, hund ▪>bikkje ▪>bissevauv|en ▪>rakkar, krøter ▪>bøling ▪>fe, naut ▪>ukse, saud ▪>ver, skarlak ▪>karmosin
ape: -katt-far 71
bie [bi] 77, 132 [flt.: bior] (Lilja); ▪>honning 63; -krukke 53
bjønn 53, 70, 101 [munnleg]; Bjørnson 103
dyr 160; -e/lost 53 [= -|lyst]; livdyr 160; ▪>BEIST: rakkarsbeist 67 [sitat ved hund ▪>rakkar: -s/beist]
ENGSPRETTE 77 [’PRESTEN OG SON HANS ... Vinden leikar farande svein i lauve, solgeislane legg glim yvi grøna, engsprettune gnidkar pá sitt einslungne stev . . . . . ein veik óm av song og lått og spel vert borin hit av vinddrage. Her kjem ei humla hurrande, og hiver seg ned i ei lilja.’], 132 (Lilja) ['VÁRBOD ...Svellande knuppar/ pá greinerne stender,/ engspretta hoppar,/ og is flyt frá strender./ Fuglarne syng kringum/ markjer og engjer;/ lette dei sviver/ pá strálande vengjer.']
ERLE [lin|-] 186 [’URØYND ... Um mándagen sit dei i jarnvegsvogni, pá veg til byen. Sella er so glad som ei erla, og Tore kan aldri tru at nokon er so lukkeleg som han. Og ho set seg so tett inn át han at han kjenner ylen av henne, og d 'er kje fritt ho kjæler, so han vert mest skjemd.’]
fivreld 125 (Lilja)
fluge 64, 122
fugl 67, 122, 124 (Lilja), 125 (Lilja), 131 (Lilja), 132 (Lilja), 133 (Lilja), 156, 163, 188, 189; -e/flokk 132 (Lilja); -e/kvitter 126 [-ttr] (Lilja), 190; -e/song 126 (Lilja), 190; småfugl 162; songfugle-mål 79; ungfugle-brjost 102 [på gjente]; Fugleholmane 150
gauk 130 (Lilja), 142 [= ertekrok]
gris ▪>purke: -gong 82 [topp Dyr.]
HARE 107 [’DET LÁG SEG EI TUNNA ... Korleis ho var komi te leggja seg der –/ ja ingin kann vita kor haren han fer.’], 130 (Lilja) [’LANGT INNI FJELLE ... Og attimillom tirla ei lerka sitt kvad,/ burt i lidi haren spratt pá beini.’ (meir av sitatet ved Plantenamn: selju)] ['ØRNI ... Nede i skogen ein hare gjeng/ løynd millom tre;/ nuppar og et av den grøne eng/ og trur bert pá fred. | Dá ørni ság haren, som kjende seg trygg/ var ho vel snar:/ Sveiv ned, slo klørne i hans rygg –/ – át lufti det bar. | Innyver fjelle so bar det fort/ der reide det var/ gøymt millom buskorne i ei skort;/ – og ørni var snar. | Der haren vart lima og lagd pá bord/ og daud var han. – –/ Men ørni tok utatt, og kring ho for/ so vida um land.'], 132 (Lilja) [’HAREN | Ein hare sat under greini og fraus/ og tenkte pá sumardagar:/ ”Dá skulde eg hava bygt meg hus/ med’ varmen han var til lagar./ No kunde eg site so godt og trygt/ i hus, dersom eg dá hadde bygt/ istadenfor sitja frjosa.”’], 140 [’JON TULAND ... Men då guten vart gongfør, då gjordest han like skvettin og fredlaus som ein hare i ráki.’]; -veg 140 [’JON TULAND ... Og so var det at ein veitegravar som lo át han, sputta i svarte loven sin og gav han utnemne ”Skutelen”. Og sidan vart hans kristne namn ikkje brukt anna enn i bøkane. – Hev du sett Skutelen idag? – Ja han for og rekte harevegar burt i holline.’]
hest: -e/krefter 102
humle 77
hund 67, 68, 108; ▪>BIKKJE 67 [’FERDAMANNEN ... I Valandstune lág bikkja blunka, blurra, idest kje eingong sjá etter katten som drog seg lang og mjá yvi tunet. ... Bikkja næmer fotslag; det rykkjer i munnvikane, ho mifsar og nasegøyr. Ho ser framandkaren, og brukar kjeften alt ho kann. ... Sigrid skal sjá ut kva hunden syng át, og ho rákar beint upp i framandkaren. Ho kallar hunden inn.’], 108 [’DET LÅG SEG EI TUNNA ... Di meir vert det gilde di lenger det lid/ av alle dei rakkar og bikkjur som bid.’]; gardsbikkje 67 [’FERDAMANNEN ... Gardsbikkja ligg torer kje trygt sova. Ein gong og annan dreg det i øyrerøtane, skjelv i augneloki, men ho er for lat.]; ▪>BISSEVAU|en 67 [’FERDAMANNEN ... ’Han klappar seg pá lære og lokkar: ”Bissevauen, vesle øyresprengja, hald kje slik kjeftleik”.’]; ▪>RAKKAR 108 [’DET LÅG SEG EI TUNNA ... Di meir vert det gilde di lenger det lid/ av alle dei rakkar og bikkjur som bid.’]; -s/beist 67 [’FERDAMANNEN ... Men ho tekslar til det plystrar pá henne frá lødeskuggen, og eit mál kallar. Men ho vyrder ikkje, gøyr pá ymse sidur át framandkaren, dreg ut i lange vov-ov-ov, og eit hardt mál kjem frá løda: Rakkarsbeist.’]
katt 67
KLEGG 126 (Lilja) [’KUI LENGTAR ... Der lite er utav my og klegg/ uppá stølen;/ seg kui roleg pá vollen legg/ uppá stølen./ Og vinden sullar so sval og linn/ til dimma mildt sveiper jordi inn/ uppá stølen.’]
KONGRO [kongur]: -vev 64 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL ... Malikos: So høyr dá: sverd er ikkje rette vápne/ i denne tid, men sløgd. Ja grækarsløgd/ so mjuk som kongurvev, der største fluga/ vert snara fast i tankegranne trádar/ som ingen øygnar anna stad enn der/ som sola glimar i dei.’]
krek 52; -ande 67 [topp Dyr.]
krøter: dovregubb-krøter 160; ▪>BØLING 138 (Lilja) [’I HULDRE-DALAR | Bortunder bratte berge/ bur det ein haugakall;/ ei steinøks han hev til verju/ men sjeldan han brukar vald. | Og synir frá gamle tidir/ dei segjer sovorne ord,/ at saudir og kyr i lidir/ ganga i bøling stor. | Ein hage, der det veks alda,/ blomar og store tre,/ han ligg no so blidt og hallar/ frá fjelle mot soli ned. | Langt inne i huldredalar/ der mannafot aldri fer,/ der er det gullprydde salar/ der nykken si harpa slær.’]; ▪>FE 52 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL ... Skjenkemeistaren: Sogna, den rike by, med lande rundt ikring,/ og mange mindre byar, aldehagar/ og hjuringbol med fe i yrjemengd/ med ákerland der gule konne voggar/ i tunge aks – er det eit fatiglende/ og kann det ikkje fylla dine fat?’]; -sjå 160 [’BLAGRE-RIM ... No i nybilom vart det slikt arbeid og as/ burti Dovretun. Ja so mi sann,/ der slepp dovregubb-krøtera, poetann, pá gras;/ arme dyr, dei stod lenge i band./ Agronomann held fesjá og vrakar og vél/ og tek livdyra ut etter mál./ D’ er so greidt sjá pá merka i mule og spæl/ kven som mjølkar den drjugaste skál.’]
KVEFS 77 [’PRESTEN OG SON HANS ... Náh – so var det preiki; preiki til sundags – preiki . . . . Humla svirtar nærare hit: urr, urr . . . ho er liti, men fárleg ho der – vart stukkin pá handi ein gong av ei humla – nei ein kvefs, som hadde bøle i ei gamall eik – ein kveld etter soleglad – hin sumaren der sør . . . . Det er godt at den eiki ikkje kjem av flekken, lyt tegja, vera tungelaus til domedag . . . .’]
LERKA [heipip|-; på fjellet] 130 (Lilja) [’LANGT INNI FJELLE. ... Og seljukrakar svaga ikring min kvilestad,/ og gauken gol so glad ifrá greini./ Og attimillom tirla ei lerka sitt kvad,/ burt i lidi haren spratt pá beini./ Og bygdi lág nedunder i bláleg sumardis,/ og fjelli upp pá sidorne høge dei ris,/ og vinden susar stillt burti návom.’]
lerke 76; -song 124 (Lilja)
LØVE 63 ['BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL ... Og lande låg her avsnøydt, brendt, og herja/ av uppreistflokkar, store romarherar,/ og geispar etter anden lik ei løve/ kvervelknuten lyfte upp i lufta/ og kasta ned att i ei steinarøys –'], 156 [’BILEAM ... Medaru Du driv ap med meg. Eg bed deg, gjer kje det. D’ er mange som hev so rolegt blod, at korkje urett ell makt-ran mot dei rikkar deira tolmod, men hev ein dei til ap, då vert dei ville som løvur.’]; -hunger 159 [’BILEAM ... Medaru Sjukdom er ei ærleg sak, og eg skal hjelpe deg so langt eg evlar. – Kva no? Eg trur at slotte og er sjukt; det lepjar ut slik forkunnmat som Asak. Men eg hev løvehunger. Asak, høyr.’]
MAKK 77 [meite|-] [’PRESTEN OG SON HANS | Han reikar i hagen, presten. Der uner han best nár veret er fint. ... Alt kviskrar og peikar pá livsens upphav og fyrimál, makken som kraular i grase, blomane, og vindsusen i trei.’] [topp Dyr.]
MAUR 69 [’EIT BRUDLAUP ... Brudlaupsfolke i det andre tune hadde nytta høve og stoli brurebjørkine deira Halvstein. ... Inne i stova krukte hine pá, tett som maur. Men ut laut bjørkine, motkvistes, so det braka i beitskidune.’], 185 [’URØYND ... Den tid holdt (!) dei pá la spengir upp etter Vossebygdine. Tore vart med der, og totte mun i lage og live. Han var so godlynd at han gjekk or vegen for mauren, og han fekk mange venir.’], 189 [’URØYND ... So tek han til aa (!) gjøna med gigti si. Ho rekkjer som maur etter hine, i fyrrdags ga ho seg til aa nidsitja i høgre oksli mi og vilde ikkje betala husleiga eingong. Eg helt (!) ein skotars leik med terpentin og nafta fyrr eg fekk henne av krakken. Men dá (!) vart ho rædd og, og hev kje tort kome att der.’]
MY 126 (Lilja) [’KUI LENGTAR ... Der lite er utav my og klegg/ uppá stølen;/ seg kui roleg pá vollen legg/ uppá stølen./ Og vinden sullar so sval og linn/ til dimma mildt sveiper jordi inn/ uppá stølen.’]
naut ▪>kalv 75; ▪>ku 52, 126 (Lilja), 131 (Lilja), 138 (Lilja), 148; ▪>UKSE 104 [o-] [’EIN SKALDEVEN ... Hvalstad 19.9.1910. Kjære vene Anders (Underdal)! ... Eg hev nakke som horn; eg hev skolt som okse, eg hev pen og Underdal og ”Stråleauga” – endeleg! Ho er mi! Du skogtroll, du er kje åleine lukkeleg! - - - - - - Olav], 155 [’BILEAM ... Medaru ... Eg søv i kapp med stein og et som ukse no sidan amoritann søv på steinar i djupan jord, og deira feite uksar vart mat åt andre.’]; -jagar 63 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL ... Ein sigerherre, Antipater-elde/ pá truna? Nei, ved Gud, det gjorde vinen/ so vond og beisk som vatne uti Mara. –/ Há, Antipater konge, far til kongar!/ den lappa pengesekk, den uksejagar,/ den skrubbehyvel! – Sa du det, Malikos,/ for seint er hoste tidleg? Legg det ut!’]; slagteukse 103 [’EIN SKALDEVEN ... Hvalstad 19.9.1910. Kjære vene Anders (Underdal)! Eg er den same evig ulukkelege venen din! Eg bur på Hvalstad og ventar brev, endå eg er skuldig. Eg hev vore hjå bokreidar og fenge boki mi att, men endå trur eg eg er diktar. Det syng i meg endå alle strengine er brostne, eg trur på framtidi endå dei freistar drepe meg som ein slagteukse.’]
purpur [-|snigl] 52
ramn 61 [+ unge]
rev 163, 164; Ei revesoga 163 [forteljing]
saud 138 (Lilja); -e/flokk 68 [sau|e-]; -e/hovud 189 [sau|e]; -e/tanke 189 [sau|e]; ▪>lam 82, 119 [-mb], 132 [-mb] (Lilja); tvillinglam 150; ▪>VER 131 (Lilja) [’LENGSTE NATTI I ÁRE ... Kui sukkar og slit i sitt band:/ ”Denne natti/ er æveleg lang”. – | Veren svarar/ og segjer som so: ”Denne natti/ er lang for tvo”.’]
SILD 20 [TRI BREV TIL ANNA NYGARD ... Vik, 24.3.1918. Gode syster! ... Fjerdingen med sildi skal me senda med det fyrste attende, og so má du orsaka báde drøling og anna. Her er stor skuld og mykje á stá i hjá oss. Men me hev dá greidt oss tolleg til dessa. Og viss ikkje vanlukka rámar oss so vonar me at det skal gá fram.’]; -e/tunna 69 [’EIT BRUDLAUP ... Brørne át bruri var alle ovgode karar; men sterkast var ein som heitte Knut, systermannen til Randi. Han tok ein vaksin kar i kor handi, og heldt dei upp pá strak arm. Og han kunde lyfta ei full sildetunna yvi hovude sitt.’]
skarlak 52; ▪>KARMOSIN [-mes-] 52 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Malikos: ... Og kjem ein kjøpmann heim med vare-førnad/ som han hev berga med si kraft, sin dugleik/ frá tjuv og ransmann – .../ nár han dá stend i budi si og ropar:/ Kven kjøper purpur, skarlak, karmesin/ og olje, balsam, kryddur, røykje-kvode –/ den fyste gjest han fær er skattesveinen/ som Judadrotten driv med harde bod/ te elte folk, som dei kreistar druvor/ so safta sprutar ut, og berre skrukkur ligg att i kjere.’]
SKJEL: -ja/skal 85 [’JOHN KEATS. SONNETT TIL HAVE. NR. 62 | Det ligg med evig kviskring rundt ikring/ um øydde strender; det med veldes flod/ ti tusund holur mettar, til det spring/ Hekate-hilder att med skuggeljod. | I slikt eit blidelot det ofte rann/ at snaudt det aller minste skjeljaskal/ vert flutt i dagevis frá der det fall/ dá himelsvinden sist var løyst or band’]
svane: -veng 135 (Lilja) [topp Dyr.]
TRAST 76 [’DET STILLER FELE. ... Og morgonvinden i lette drag/ igjenom lundane lillar,/ og lerka kved i den nye dag,/ og trasten talar og trillar.’]
ule 70
ulv ▪>varg: Varg i Veum 103, 104
ØDLE 63 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. ... Dá Antipater, sjølv ei meinsløg ødle/ og far til ødle-elde, hjelpte Cæsar/ i krigen i Egyptaland (!), dá kring-gjekk/ han Cæsar slik og kvervde syne på han/ med nattmyrk sløgskap løynd bak innhol greidleik,/ so han fekk alt Judæa jarledøme.’]; -elde 63 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. (sjå sitat ovom)]; -son 63 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL. /... – Med tøyg og tol/ og lirking, laging fekk han Fasael/ sin eldste ødleson til hovding her i;/ Jerusalem og grenda rundt i kring./ Og Fasael hev mjuke ord og læte./ Han høver godt te vinne folkehugen/ fyr far sin her i sjølve kongebyen.’]
Dyrenamn; Lilja i Døyande Gallar (s. 124-126, 130-135, 138). [Dyrenamn ovom] [nytt søk]
Namn med STORE BOKSTAVAR finst berre her (3 hovudnamn og 1 undergruppenamn).
bie 132 [flt.: bior]
engsprette 132
fivreld 125
fugl 124, 125, 131, 132, 133; -e/flokk 132; -e/kvitter 126 [-ttr]; -e/song 126
gauk 130
hare 130, 132
KLEGG 126
krøter ▪>BØLING 138
LERKA [heipip|-] 130
lerke: -song 124
MY 126
naut ▪>ku 126, 131, 138
saud 138; ▪>lam 132 [-mb]; ▪>VER 131
svane: -veng 135
ørn 130
HABITAT i Døyande Gallar med Lilja [berre Lilja] [nytt søk]
[Pl.namn] [Pl.del.] [Alko.] [Dyr.] [Årst.] [Magi] [Mus.]
Det er 13 nye hovudnamn, øvst er dei viste alfabetisk. Det er 4 nye undergruppenamn (òg berg ▪>tram, men ordet er med i samansette ord frå før utan slik oppføring). I lista nedafor står dei nye namna med STORE BOKSTAVAR.
Nye hovudnamn (13): brekke, dam, fjøre, flate, holme, hyl, kjos, knaus, koll, kvelv, myr, nóv, to. – Nye undergruppenamn (7): bol ▪>bøle, fjell ▪>side, hole ▪>hellar, knaus ▪>skolt, skore ▪>skort, sti ▪>råk, strand ▪>bryggje
bakke 79, 131 (Lilja); -bard 106; undanbakke 80
bard: bakkebard 106
bekk 67, 106, 124 (Lilja), 126 (Lilja), 132 (Lilja), 134 (Lilja), 135 (Lilja), 189; fjellbekk 132 (Lilja), 133 (Lilja); sylvband 132 (Lilja)
berg 132 (Lilja), 138 (Lilja); -skolt 148; -e/mur 85; blåbergland 125 (Lilja); ▪>tram 124 (Lilja), 164
blåne: blåbergland 125 (Lilja); høgfjellsblå 45
bol: hjuringbol 52; ▪>BØLE: granne-bøle 67 [’FERDAMANNEN ... ”Det er romfreke folk her i bygdine”, segjer han; (”)granne-bøli ligg sjeldan mindre halve fjordungen frá kvarandre. Men so veks her vel kjempur og.” ”Á kjempur so –” segjer ho halvt brydd av augo hans. ”Men sit át um du vil tegda.”’]
BREKKE 79 [’PRESTEN OG SON HANS ... ”Er Nikolai her?” Det let som det kom or ein kjellar. Fruva vert øygd og ottefull: ”Han gjekk upp i bjørke-krullen her ovan brekka. – Kva er det, Henrik?” Men han er strokin, fer høsande upp bakkane, forare enn førleijen (!) er til. Og so stend han i bjørke-lunden.’]
brun 68, 105, 107, 190
by 10, 11, 52, 141, 149, 150, 185, 186, 187, 188; kongeby 63
bygd 67, 78, 130 (Lilja), 135 (Lilja), 141, 150, 171; utabygdes-spelemann 141; Vossebygdine 185
bø 109 [(b)ø|ar], 148, 151
dal 12, 27, 67, 76, 123, 126 (Lilja), 130 (Lilja), 132 (Lilja), 133 (Lilja), 134 (Lilja), 135 (Lilja), 190; huldredal 138 [+ -e|-d-] (Lilja); Underdal [A.] 104; Under/deilig/dal (!) 102
DAM 132 (Lilja) [’FJELLBEKKEN ... Ned ifrá fjellet det renn ein bekk/ i fossar og straumar so stride./ Utyver berge som sylvband han hekk,/ og skome det sprøyter vide. | Vatne det brulta (!) og bryt seg fram/ og nedimot dalen seg skundar,/ utyver djuv og i dæld og dam:/ det ned imot lægdi stundar’]
deld 12, 70, [-æ-:] 132 (Lilja), 134 (Lilja)
djuv 132 (Lilja)
elv 12, 111, 126 (Lilja), 131 (Lilja), 133 (Lilja); sylverband 115; ▪>straum 132 (Lilja); flodgangsstraum 84; kvervelstraum 132 (Lilja); skaldestraum 115
eng 123, 125 (Lilja), 130 (Lilja), 131 (Lilja), 132 (Lilja), 134 (Lilja), 149, 190; -sprette [zool.] 77, 132; blomeeng 77 [+ blomster|-e-]; hage-eng 77
fjell 68, 109, 122, 125 (Lilja), 126 (Lilja), 130 (Lilja), 131 (Lilja), 132 (Lilja), 133 (Lilja), 135 (Lilja), 138 (Lilja), 190; -bekk 132 (Lilja), 133 (Lilja); -gard 69; haustfjell 120; høgfjell 131 (Lilja); høgfjellsblå 45; Græfjells 73; Ørsta fjell 171; ▪>SIDE [fjell|-] 130 (Lilja) [’LANGT INNI FJELLE. ... Og bygdi lág nedunder i bláleg sumardis,/ og fjelli upp pá sidorne høge dei ris,/ og vinden susar stillt burti návom.’ (meir av sitatet ved Plantenamn: selju)]
fjord 10, 11, 80, 99, 109, 111, 122, 125 (Lilja), 148, 149, 163, 190; midfjords 109; Ørsta fjord 171; ▪>botn 163
FJØRE 99 [-jær-] ['EIN SKALDEVEN (Anders Underdal) ... Valdres, min ven du kjære,/ urolege brennande aand;/ du er liksom fjor (!) og fjære/ og sukkar i dine baand.'], 122 [’ENNO EIN GONG ... Fagert er lande med solgyllte tindar,/ fuglarne prisar det nyreiste nord;/ stillna er alle stormande vindar,/ live det leikar pá land og pá fjord. | Blána skal lande frá fjell og til fjøra,/ live skal gro, som i dvalenatt lág./ Lukka og framtid det med seg skal føra/ soleis som tiderne stundom det ság.’], 125 (Lilja) [som 122, men med to endringar: 1. strofe, siste line, er heilt ny ’.../fjelli seg speglar i glittrande fjord.’; og eitt ord er skifta i slutten av 2. strofe, tredje line: ’... det med seg vil føra/ ...], 148 [’PÅ NESE ... Dei fekk det annsamt med våronna ei tid frametter. Einar braut åker, og Anna sådde korn og sette potetur. Og bøen måtte dei stelle godt skulde dei tenkje seg til å føde ei ku til vinteren. So ein dag såg dei ut til á vera arbeidslause. Dei hadde pusla og rudt i hop noko rekeved, og no sette dei seg på ein stein ovan fjøra. ”No tenkjer eg du greider stelle garden åleine”, sa han.’]
FLATE 132 (Lilja) [’FJELLBEKKEN ... Ned gjenom grøne lider han renn/ der lauve til kransar seg fletter./ Doggdropar tunge pá bladi stend/ der skome uppá dei skvetter. | Pá flata ned han renn i ei eng,/ der bior bland blomar surrar./ Kringum flyg fuglarne lette pá veng –/ – langt undan fossarne durar.’]
flod: -gangs|straum 84; -kjensle 190 [topp Hab.]
foss 126 (Lilja), 131 (Lilja), 132 (Lilja), 133 (Lilja); -ande 130 (Lilja); -e/dur 45, 67; -e/tone 133 (Lilja), 135 (Lilja); småfoss|ar 67
gard 69, 78, 79, 80, 109, 118, 141, 148, 163, 185, 186, 187, 189; -manns|enkja 80; -s/bikkje 67; -s/namn 67; -s/styrar 149; fjellgard 69; gjestebodgard 107; heimegard 111; kyrkjegards-lund 106; leikargard 140; prestegard 80; storgard 140; vingardsmann 59; vintregard 52; Dovrelandsgard 160; Nesgarden 109; Nygar/-borg/ (!) 102; ▪>jord: -flekk 149; -stykke 21, 149 [berre "stykkje"]; -a/gut 68, 140; -a/kar 69; åkerflekk 52
gate 187; ▪>torg 167
glenne 77
grend 34, 63, 122, 123, 124 (Lilja), 125 (Lilja), 140, 141, 189
hage 63, 77, 78, 90, 91, 138 (Lilja), 149, 190; -bord 78; –eng 77; -grind 78; aldehage 52; draumlands-hage 70; heimehage 126 (Lilja); kjensle-hage 78; paradishage 186
haug: -a/gut 141; -a/kall 138 (Lilja)
hav 29, 85, 130 (Lilja), 132 (Lilja), 133 (Lilja), 159, 190; -dun 104; -gard 150
heid 45
hól [hole] 77 [terreng|-]; snøhole 69 [om fjellgard]; Vikshola 149
hole [berg|-] 85, 59; ▪>HELLAR 53 [’BROTSTYKKE AV EIT SOGESPEL ... Skjenkemeistaren: Meiningsløyse . . ./ Ja d’ er á ottast . . . ja ved Abraham . . ./ Ah, det er ikkje lenger han, Malikos –/ ei vavre-ánd av dei som hev sitt reir/ i hellrar millom morkne mannabein/ og smett igjenom hole bein og pipur/ og ruggar nifst pá grøne hovdeskoltar/ med glyrne gule augo – gumlar gryntar . . ./ som salar upp den osne sunnanvinden/ og rid til rædsle ut med farangsykja . . .’]
HOLME: Fugleholmane 150 [’PÅ NESE ... Ho glytte ut gjenom glase. No fer eimbåten fyr Fugleholmane, og då plar han alltid kome fram millom einane der burte, når elles ingen ting hefte. Å der kjem han då. No er stunda koma som eg hev venta so på.’]
høgd 29, 105, 132 (Lilja), 134 (Lilja)
HYL: småhyl|ar 67 [’FERDAMANNEN ... Han fortel um ferdine sine, so ho tykkjer ho hev ein grannegut for seg. Dette laget i fortelnaden, det er som ein bekk med smáfossar og smáhylar.’]
kjelde 112, 134 (Lilja); -vatn 67 [topp Hab.]
KJOS 148 [’PÅ NESE ... Kring desse husa låg nokre kjosar millom knausane; det var bøen som hadde vore. No var det mest som utmark, var berre litt grønare i liten. Innanfyr alt dette gjekk ein steingard tvert yvi nese.’]
KNAUS 148 [PÅ NESE (sitat ved kjos, ovom)], ▪>SKOLT: bergskolt 148 [’PÅ NESE | Eit grått nake nes stakk ut i fjorden; midt på det stod ei lita hytte, like grå som bergskoltane ikring. Vindaugo var små, og rutone orslegne; det hadde kje butt folk i hytta på fem-seks år. Bordklædninga tok til å ramle ned fleire stader; utedøra var or lås, og hekk etter eitt gonggjarn (!). Molda holdt (!) på vilde sige ned av take; fyr yfsekrokar og torvhald var avrotna.’]
KOLL 76 [’DET STILLER FELE ... Og ho kjem etter det fyrkje-troll,/ so skogen brotnar og brakar,/ han fær kje fred fyrr pá høge koll,/ han stend, der solskine sprakar.’], 126 (Lilja) [’KUI LENGTAR ... Og bjart skin soli pá sætervoll/ uppá stølen,/ og grase grønkast pá kvar ein koll,/ uppá stølen./ Der tuslar kui som best ho veit –/ av grase grøne ho verter feit/ uppá stølen.’], 135 (Lilja) [’SOLARGLAD ... Eingong, veit me, var det vár,/ solo skein so bjart um kollar,/ grase grodde grønt pá vollar –/ det er gildt nár solo rár./ Men no haustar det – –’]
KVELV 133 (Lilja) [’PÁ FJELLE ... Og solo blid/ ho skin so varm/ nedyver dalen trong./ Ved sumartid/ frá kvarm til kvarm/ ho vekkjer liv og song./ Men vinden linnt um nuten svalar,/ og fossetonen skjelv/ og durar i dei stille dalar, –/ – men utfor høge kvelv/ ei elv det renn/ so stor og strid/ og legg seg veg og leid.’]
leid 83, 107, 133 (Lilja); uppgånge-leid 106
leite 80, 154, 190
lende: fatiglende 52; låglende 67; skoglende 110; utlende 109
lid 68, 90, 91, 126 (Lilja), 130 (Lilja), 131 [li] (Lilja), 132 (Lilja), 133 (Lilja), 135 (Lilja), 138 (Lilja), 140, 141, 171; -a/sus 142; sumarlid 132 (Lilja); valid|ine 140; Norli [O.] 103
lund 34, 35, 70, 76, 115, 126 (Lilja), 134 (Lilja), 188; bjørke-lund 79; kyrkjegards-lund 106; livdalund 190; orelund 106; tåkelund 27; Lundheim 149
mark 124 (Lilja), 132 (Lilja), 154, 155; -a/ver 140; utmark 148; øydemark 112
mo 131 (Lilja), 172; Mosokningane 69
MYR 70 [’KVA VEG EI SJÆL – (variant) ... Ei sjæl er flakkeljos i lyrmne næter,/ eit nábleikt draumskin uti deld og myr/ nár ula tutar dult og trolla kjæter/ seg burti lund med dølne æventyr./ Ei sjæl er skapt av samvitsskjelv og saknad/ og dáredraum og kjøvde angestskrik./ D’ er livsens feigdarsott at sjæla vakna;/ all framgangskraft er døyvd av hennar svik.’], 172 [’HELSING ... Det slo i mot meg/ frá Ørsta lider/ ein song frá farne/ og fagre tider,/ det slo i mot meg/ frá Ørsta fjell/ eit atter skin (!)/ av ein varde-eld. | Det steig ein sus i frá/ skog som svagar,/ eit lengtings-kvad/ etter ljose dagar./ Det gjekk ei bivring/ i mo og myr/ mot framtids-skjelvande/ eventyr.’]
natur 167
nut 133 (Lilja), 135 (Lilja) [topp Hab.]
NÓV [fjell|-] 130 [flt.: nóv|om] (Lilja) [’LANGT INNI FJELLE. ... Og seljukrakar svaga ikring min kvilestad,/ og gauken gol so glad ifrá greini./ Og attimillom tirla ei lerka sitt kvad,/ burt i lidi haren spratt pá beini./ Og bygdi lág nedunder i bláleg sumardis,/ og fjelli upp pá sidorne høge dei ris,/ og vinden susar stillt burti návom.’]
odde 109; ▪>nes 109, 148, 149, 151, 152, 164; Nesgarden 109
rinde ▪>rant 91, 111; mose-rant 188
seng [plante|-] 149, 150
skar: Runeskar 126 (Lilja)
skog 10, 77, 111, 130 (Lilja), 134 (Lilja), 141, 142, 150, 151, 152, 172, 189, 190; -fri 91; -lende 110; -song 91; -stille 190; -troll 104; -a/teig 10; -ar/-le 116; -ar/tre 130 (Lilja); Romskogstøvet 104
skore >SKORT 130 (Lilja) ['ØRNI ... Dá ørni ság haren, som kjende seg trygg/ var ho vel snar:/ Sveiv ned, slo klørne i hans rygg –/ – át lufti det bar. | Innyver fjelle so bar det fort/ der reide det var/ gøymt millom buskorne i ei skort;/ – og ørni var snar. | Der haren vart lima og lagd pá bord/ og daud var han. – –/ Men ørni tok utatt, og kring ho for/ so vida um land.']
slette 132 (Lilja)
sti ▪>RÅK 140 [’JON TULAND ... Men då guten vart gongfør, då gjordest han like skvettin og fredlaus som ein hare i ráki.’]
strand 85, 109, 111, 122, 125 (Lilja), 132 (Lilja), 133 (Lilja), 135 (Lilja), 149, 168; kjenslestrand 77; ▪>BRYGGJE 11 [’EI BYFERD ... Torstein vilde byta klæde, og hinn stod pá bryggja og venta pá han, men dá han vart hosta lenge, gjekk han utpá skuta atter, for á sjá etter honom.’], 80 [’PRESTEN OG SON HANS ... Eimbáten hev lege attmed bryggja ei stund, og i prestegarden hev alt gjenge i fur og flog, endá alle var lite laga til det.’], 109 [’UM HAUSTEN ... Ho kvekk upp or sine rædde sviv, då båten støyter i bryggja.Og ho ser, at no er ho heim att komi.’]; ▪>hamn 10, 11, 83
stup 124 (Lilja)
støl 126 (Lilja); ▪>sæter: -gjenta 141; -veg 141; -voll 126 (Lilja)
svad 79
teig: slåtteteig 68 [topp Hab.]
tind 122, 125 (Lilja), 135 (Lilja)
tjønn [-ørn] 133 (Lilja), 135 (Lilja)
TO [lita grasvaksen hylle i berg] 163-164 [flt.: tør] [’EI REVESOGA. | I botnen av ein trong fjord, som gjeng inn i landet, laag ein gard. Derifraa skulde tvo mann eingong ro ut gjenom fjorden ei (!) ærend. Komne eit stykkje utetter, ved eit to, som var kallad Kidtoi, saag den eine ein rev, som laag og lurde attanfyr nokre steinar uppe i toi, og han sagde det til den andre. – Korleids (!) reven var komen der, det visste dei ikkje, for der var ikkje raad aa koma i toi andre stader enn fraa sjøen og det var utrulegt at han hadde sumt dertil; men dei [sideskift] trudde, at han hadde gjenge utfyre fraa nokre smaae tør lenger uppe i berget. Dei rodde burt til toi, og daa dei ikkje hadde byrsa med, gjekk den eine upp og skulde jaga reven ned.’], Kidtoi 163 [sjå sitat ovom]
topp 62, 133 (Lilja)
tun 60, 67, 69, 70, 80, 107, 108, 149, 162, 189; helgartun 105; husmannatun 107; Dovretun 160; Valandstune 67
tuve 133 (Lilja)
ufs 91; ▪>bròt 105
vang 124 (Lilja), 168
varde: –eld 171
vik 109; Steinsvik [R.] 102; Vikshola 149
voll 126 (Lilja), 131 (Lilja), 135 (Lilja); sætervoll 126 (Lilja)
å 67 [flt.: æine], 126 (Lilja), 130 (Lilja), 132 (Lilja)
åker 134 (Lilja), 140, 148, 149, 171; -flekk 52; -land 52; tunne-åker 140
ås: åsa [adj.] 29; Aas [A.] 102
Habitat; Lilja i Døyande Gallar (s. 124-126, 130-135, 138). [Habitat ovom] [nytt søk]
Namn med STORE BOKSTAVAR finst berre her (4 hovudnamn og 1 undergruppenamn).
bakke 131
bekk 124, 126, 132, 134, 135; fjellbekk 132, 133; sylvband 132
berg 132, 138; blåbergland 125; ▪>tram 124
blåne: blåbergland 125
bygd 130, 135
dal 126, 130, 132, 133, 134, 135; huldredal 138 [+ -e|-d-]
DAM 132
deld [-æ-:] 132, 134
djuv 132
elv 126, 131, 133; ▪>straum 132; kvervelstraum 132
eng 125, 130, 131, 132, 134
fjell 125, 126, 130, 131, 132, 133, 135, 138; -bekk 132, 133; høgfjell 131 ▪>SIDE [fjell|-] 130
fjord 125
fjøre 125
FLATE 132
foss 126, 131, 132, 133; -ande 130; -e/tone 133, 135
grend 124, 125
hage 138; heimehage 126
haug: -a/kall 138
hav 130, 132, 133
høgd 132, 134
kjelde 134
koll 126, 135
KVELV 133
leid 133
lid 126, 130, 131 [li], 132, 133, 135, 138; sumarlid 132
lund 126, 134
mark 124, 132
mo 131
nut 133, 135
NÓV [fjell|-] 130 [flt.: nóv|om]
skar: Runeskar 126
skog 130, 134; -ar/tre 130
skore ▪>SKORT 130
slette 132
strand 125, 132, 133, 135
stup 124
støl 126; ▪>sæter: -voll 126
tind 125, 135
tjønn [-ørn] 133, 135
topp 133
tuve 133
vang 124
voll 126, 131, 135; sætervoll 126
å 126, 130, 132
åker 134
ÅRSTIDER i Døyande Gallar med Lilja [berre Lilja] [nytt søk]
[Pl.namn] [Pl.del.] [Alko.] [Dyr.] [Hab.] [Magi] [Mus.]
Det er ingen nye hovud- eller undergruppenamn.
vår 12, 69, 102, 107, 122, 123, 124 (Lilja), 125 (Lilja), 132 (Lilja), 133 (Lilja), 134 (Lilja), 135 (Lilja), 148, 149, 160, 171, 172; -bod 131 (Lilja); -dag 124 (Lilja), 126 (Lilja), 135 (Lilja), 148, 190; -djupn 151; -himel 135; -kveld 190; -natt 142 [flt.: -|nættar]; -onn 148; -vind 131 (Lilja); –yl 156; -a/-tid|ir 91; -s/ens 167; folkevår 34
mai 116
sumar 20, 77, 123, 126 (Lilja), 131 (Lilja), 132 (Lilja), 134 (Lilja), 167, 172; -dag 132 (Lilja), 167; -dis 130 (Lilja); –gjest 12; -kveld 134 (Lilja); -lid 132 (Lilja); -tid 133 (Lilja); -varm 188; -s/kjensla 77; -s/vending 10
juni ▪>jonsok: -moe 76
haust 10, 12, 110, 131 (Lilja), 141; -dag 109; -fjell 120; -grå 107; -kald 109; -ar/kveld 12; -ar/tid 105; å hausta 59, 132 (Lilja), 135 (Lilja), 168
vinter 12, 122, 125 (Lilja), 131 (Lilja), 148; -storm 125 (Lilja); ▪>vetter 103, 118, 141; -kald 34; –strøype 90; vettrastilla 126 (Lilja); Fimbulvetter 135 (Lilja)
desember ▪>jol 20
Årstider; Lilja i Døyande Gallar (s. 124-126, 130-135, 138). [Årstider ovom] [nytt søk]
vår 124, 125, 132, 133, 134, 135; -bod 131; -dag 124, 126, 135; -vind 131
sumar 126, 131, 132, 134; -dag 132; -dis 130; -kveld 134; -lid 132; -tid 133
haust 131; å hausta 132, 135
vinter 125, 131; -storm 125; ▪>vetter: vettrastilla 126; Fimbulvetter 135
MAGI i Døyande Gallar med Lilja [berre Lilja] [nytt søk]
[Pl.namn] [Pl.del.] [Alko.] [Dyr.] [Hab.] [Årst.] [Mus.]
Det er 7 nye hovudnamn, øvst er dei viste alfabetisk. Det er eitt nytt undergruppenamn. I lista nedafor står desse nye namna med STORE BOKSTAVAR.
Nye hovudnamn (7): dovregubbe, fimbulvetter, fyre-ferd, heilag, lyktemann, pilgrim, urdarbrunn. – Nytt undergruppenamn: bann ▪>forbanning
attergangar 102; ▪>nåe [nå]: -bleik 70
bann ▪>FORBANNING 76 [’DET STILLER FELE ... Han støkk av staden, og redsla renn/ som is og eld gjenom møna./ Han bed seg fri, men pá lippun brenn/ ei spott forbanning i bøna.’]
buve ▪>våe: våbøn 59
dauden 111, 167, 168: daudar-lin 167
dis 85 [havsens]
domedag 77
DOVREGUBBE: –krøter 160 [-b|-k-] [’BLAGRE-RIM ... No i nybilom vart det slikt arbeid og as/ burti Dovretun. Ja so mi sann,/ der slepp dovregubb-krøtera, poetann, pá gras;/ arme dyr, dei stod lenge i band./ Agronomann held fesjá og vrakar og vél/ og tek livdyra ut etter mál./ D’ er so greidt sjá pá merka i mule og spæl/ kven som mjølkar den drjugaste skál.’]
drake: øydardrake 59
draug 135 (Lilja); -e/lått 53
dverg: -mål 126 (Lilja)
engel [engle]: -kjærleik 168
FIMBULVETTER 135 (Lilja) [’SOLARGLAD ... Myrkre sveipar seg um bygd,/ vonde vette finna trygd,/ myrke sinn og vonde tankar/ kreftir inn i myrkre sankar,/ ljose hugskot støtt á kjøva. | Fimbulvetter:/ gru i gráten/ eingong vil det høyrast etter./ Men no sig det, liksom báten/ fram, der fossetonar dynja/ og der draugar liksong syngja.’]
FYRE-FERD [vardøger] 141 [’JON TULAND ... Ei tid etter for det ei gysja yvi bygdi. Ei sætergjenta, Bothild heitte ho, hadde sett ein gut gå dansen mo åleine ut i skogen att med (!) sætervegen. Ho vart redd og trudde det var ei fyre-ferd eller ein haugagut.Og folk la det so ut at det måtte vera hamen av den ho skulde få ho hadde sett.’]
gigant: -isk 168; ▪>kjempe 67, 69
grim 125 (Lilja)
gud 71, 102 [gu’]; -laus 58; -e/stol 105; jaggu 102; vingud 58; Dionysos 58; Gud 59, 62, 63, 74, 76, 106, 110, 160; Gudfader 110; Hekate: -hilder 85; Herregud 110; Herren 59; Vårherre 118, 120, 186, 189
gygre: skoddegyger 167
ham 140, 141, 155, 188
haugmann: haugagut 141; haugakall 138 (Lilja)
HEILAG 78 [’PRESTEN OG SON HANS ... Han lyt bruka magt til á koma burt i frá denne kjensle-hagen; byter sess, læser hendane. Og han brukar ei bøn til bru yvi i heilag age, øser seg upp med naud og magt, gjeng inn i bleik, i blá, gjenom raud og upp i brandbrun ihuge . . . . ’]
himel 34 [-mil], 102 [-mm-], 103 [-mil], 104 [-mm-]; -borgar/-inne/ (!) 103 [-mil|-]; -s/kraft 68 [-mil-]; -s/vind 85; ▪>paradis: -hage 186; -liv 103
hulder [huldre]: -dal 138 [+ -e|-d-] (Lilja) [topp Magi]
LYKTEMANN 188 [’URØYND ... Eit lite hende held pá á dreg seg fram i hans nattdrukne sjæl, liksom eit ljos, ei lykt inni leiti. Kjenslone snurrar i kring dette vesle hende, som ny dans um ein lyktemann. Ljose veks seg større, og kjenslespelet vert sterkare. Viljen vaknar, set jag i tankane, og bed dei fá fleire lyktir. Og eit anna hende tek til á lysa og so eitt til. Og spele aukar.’]; draumskin 70 [sjå sitat nedom]; flakkeljos 70 [’KVA VEG EI SJÆL – (variant) ... Ei sjæl er flakkeljos i lyrmne næter,/ eit nábleikt draumskin uti deld og myr/ nár ula tutar dult og trolla kjæter/ seg burti lund med dølne æventyr./ Ei sjæl er skapt av samvitsskjelv og saknad/ og dáredraum og kjøvde angestskrik./ D’ er livsens feigdarsott at sjæla vakna;/ all framgangskraft er døyvd av hennar svik.’]
magi: -sk 168
nykk 138 (Lilja)
PILGRIM: -s/ferd 83 [’SHAKESPEARE-SONETTAR. Nr. 27. | Av stræve mødd eg skundar meg i seng,/ den kjære hamn fyr kroppen trøytt av træl;/ men dá slær tanken ut sin ferdaveng,/ nár kroppen kveldar, vaknar fyrst mi sjæl. | Fyr dá tek tankann leida langt av stad/ og dreg til deg pá trásøk pilgrimsferd,/ og let kje augo fá sitt solarglad;/ eg stirer myrkers (!) mot som blind mann gjer. | Og dá kjem sjæla med si hugsyns-fengd,/ og ber ditt bilæt fyr mitt blidsyn inn;/ det, lik juvel pá dælne natta hengd,/ gjev hennar gamle andlet ungdoms kinn. | Min likam dagvisst, visst som natt mitt sinn/ fyr deg og fyr meg sjølv ei freden finn.’]
rune: Runeskar 126 (Lilja)
seidmann ▪>spådom: spåmann 157; spåmanns-draum 84
sjæl 70, 71, 83; -e/grop 188; -e/grunn 111; mannasjæl 70
tore-kall: tore 58; torestolpe 68
troll 70, 82, 103; -bunden 150; fyrkje-troll 76; skogtroll 104; skorpetroll 82
trollkerring: fyrkje-troll 76
URDARBRUNN 34 [’FRAMFYR WERGELANDSSTYTTA | Vár ørn, no er du lyft til hovdingære/ og høgd, pá hoggen stein or Noregs grunn./ Vár folkeánd hev lært, og meir má lære/ á ause av din rike urdarbrunn. | Her stend du løyst frá liv, til ævors tidir,/ du største sámann i vár folkevár, –/ kven veit um ikkje no som fyrr du strider/ mot det som gjev vár evne ulivssár.’]
ve: Varg i Veum 103, 104
vette 135 [vondt] (Lilja); nattevette 59
ånd 34, 58, 59 [visdoms, ovmods]; folkeånd 34; skapar-ånd 61; ukjursånd 58; vavre-ånd 53; Herrens ånd 59; ▪>ande: -glans 105
Magi; Lilja i Døyande Gallar (s. 124-126, 130-135, 138). [Magi ovom] [nytt søk]
Eitt hovudnamn med STORE BOKSTAVAR finst berre her.
draug 135
dverg: -mål 126
FIMBULVETTER 135
grim 125
haugmann: haugakall 138
hulder [huldre]: -dal 138 [+ -e|-d-]
nykk 138
rune: Runeskar 126
vette 135
MUSIKK i Døyande Gallar med Lilja [berre Lilja] [nytt søk]
[Pl.namn] [Pl.del.] [Alko.] [Dyr.] [Hab.] [Årst.] [Magi]
Det er 10 nye hovudnamn, øvst er dei viste alfabetisk for kvar namnetype. Det er eitt nytt undergruppenamn for instrument. I lista nedafor står dei nye namna med STORE BOKSTAVAR.
Nye instrument (3): dragspel, lur, luth. – Nytt undergruppenamn: dragspel ▪>belgspel
Nye musikktypar (2): halling, rull
Nye musikkuttrykk (5): klår, ljom, takt, vék, vers
1 Instrument
DRAGSPEL 142 [’JON TULAND ... ”Dragspel og rull høver kje meir ihop enn rusta-jarn og gull”, sa han. Eg lyt taka fela att”.]; ▪>BELGSPEL 142 [’JON TULAND ... Orde hadde gjenge at han var slik yvigongskar til å spela, alle venta seg eit ovspel, berre av di dei ingenting visste. Men Jon tok til å gnika so fela reinskreik, plent som ho vilde or gripen hans. Og alle andlit gjekk upp i geip. Det muna ikkje um tenestguten på Tuland sa at Jon berre gjorde seg. Belgspele laut fram, og Jon sat i skamkråi, såg lavøyrd ut.’]
fele 140, 141, 142
hardingfele: understreng 123, 134 (Lilja)
harpe 82, 103 [hor-], 138 (Lilja)
klokke ▪>bjølle: -klong 126 (Lilja); -låt 123, 134 (Lilja)
LUR 126 (Lilja) [’KUI LENGTAR | Og kui lengtar mot fjelle upp/ ifrá dalen./ Nár tre og blomar hev skote knupp/ nedi dalen./ For soli steikjer og er so varm,/ for heimehagen er snaud og arm/ nedi dalen. | So kjem ein morgon med fuglesong,/ ho fær reisa./ Der ljomar lurar og bjølleklong,/ der dei reisa./ Budeia lokkar og trallar, syng,/ og fram gjeng ferdi bland busk og lyng/ der dei reisa.’]
LUTH 103 [’EIN SKALDEVEN ... Hvalstad 11.8.10. Anders (Underdal) du! no hev eg lese spelet mitt åt fru Garborg og Steinsvik. ... Fant er no fant, og fortenar å døy. Jaggu gjer han so, anten han heiter Seselja eller Sjåselja. Ergo, Anders, vert eg sinna og let Seselja liva, eg. Ho er for ung og fager til å drepa. Og so er det ein ting til: Då kann eg ta henne att i eit nytt spel um eg vil, ja i mange, og eg kann lata henne få horpe og luth og andre strengeleikar, og på slutten kann eg umvenda henne, lata henne verta ei klostersyster og himilborgar/-inne/ um eg finn henne att i sudlandi; eller lata henne gå inn i ”frelsesarmeen” er so ho gjev seg til her i lande.’]
2 Musikktype [topp Musikk]
HALLING: -kast 82 [’DEN HARPA, JA ... Men hadde ho kje gjøtle-kjøt – seg var det berre bein/ og klárvass-gryta der ho gjekk og stulla,/ og himelen fekk spegle seg so sjæleblá og rein/ i supe-vyrke – trur dei dá at strengjerasta skein/ og slátten gjorde hallingkast og tulla?’]
hjal 67; hyrdinghjal 123, 134 (Lilja); ungdomshjal 91
kvad 12, 130 (Lilja); å kveda 124 (Lilja), 135 (Lilja)
lokk: å lokka 126 (Lilja)
låt: bjøllelåt 123, 134 (Lilja)
RULL 141 [’JON TULAND ... Ein gong kom dei so mange at dei tok han med magti og hadde han til dansarstova, sessa han i spelemannskråi. So tok han då fela, og dei bad um ein rull, og budde seg venta. Han sette skotåi upp, treiv fela um halsen, og deiste henne mot foten so ho song og brast, gav ein klageljod som eit anna livande. Og so smatt han av, og dei såg han ikkje meir.’], 142 [’JON TULAND ... Dei leidde alltid likaste gjenta til den dei vilde gjera dra på. Men dette var på spe gjort. Bothild var kje større moda på leiken. Men Jon tok handi hennar utan blunk, og dei føta seg i ein rull. ... Fyrr rullen tok ende hadde han tenkt ut kor han skulde få Bothild for seg åleine. ”Dragspel og rull høver kje meir ihop enn rusta-jarn og gull”, sa han. ”Eg lyt taka fela att”.’]
salme: -vers 77
slått 82, 140, 141, 142; narreslått 82; præmislått 82; svelteslått 82
song 12, 58, 59, 60, 77, 84, 133 (Lilja), 141, 167, 171; -fugle-mål 79; fuglesong 126 (Lilja), 190; lerkesong 124 (Lilja); liksong 135 (Lilja); skogsong 91; solhovssong 45; undersong 151; ungdoms-song 91; å syngja 85, 91, 103, 107, 118, 124 (Lilja), 126 (Lilja), 132 (Lilja), 133 (Lilja), 135 (Lilja), 140, 141, 142, 148, 190; ▪>voggesong 133 (Lilja)
stev 77
sull: -ande 135 (Lilja); -e/søt 82; å sulla 76, 126 (Lilja), 134 (Lilja)
trall: -ing 190; å tralla 126 (Lilja) 148, 190
vise 118; elskhugsvisa 118
3 Musikkuttrykk [topp Musikk]
boge 140
dans 27, 82, 140, 141, 188; -ar|stove 141; -e/leik 140, 142; -e/ring 102, 142; -e/ståk 142; sågidr|dans 76; å dansa 76, 102, 110, 132 (Lilja), 133 (Lilja), 134 (Lilja), 135 (Lilja), 142, 185, 186
klang: bjølleklong 126 (Lilja)
klunk: å klunka 82
KLÅR 124 [adj., om tone] (Lilja) [’BEKKEN ... Aa (!), for tonar du kveda fekk/ vesle bekk./ Lær meg tonen so rein og klár,/ von mot vár./ Lær meg skunda meg allstøtt so/ utan ro/ til det mále eg etter trár/ eingong nár.’]
LJOM 126 (Lilja) [’VÁRDAG ... Fuglekvittr, surl i bekk –/ ljom av foss i fjell./ Vettrastilla ende fekk/ med sitt kvite tjeld./ Grase gror/ fram or jord,/ klæder grønt mor Norigs bord.’]; å ljoma 126 (Lilja) [’KUI LENGTAR ... So kjem ein morgon med fuglesong,/ ho fær reisa./ Der ljomar lurar og bjølleklong,/ der dei reisa./ Budeia lokkar og trallar, syng,/ og fram gjeng ferdi bland busk og lyng/ der dei reisa.’], 130 (Lilja) [’LANGT INNI FJELLE. ... Langt, langt der inni fjelle der tiriltunga gror/ eg veit meg ein plass millom blomar./ Og ofte til einsemdi derinne eg for/ ved fossande ái, som ljomar./ Men ingen kunde hitta pá vegen der inn/ der sat eg jamnt og drøymde med solfyllt sinn/ – med dalen lág nedunder i stilla.]
reint [-n, adj., om tone] 123, 124 (Lilja), 134 (Lilja); skalreint 142 [om spel]
spel 77, 140, 141, 142; -e/mann [s.d.]; belgspel 142; dragspel 142; ovspel 142; villspel 85; å spela 76, 82, 141, 142, 156
spelemann 69, 82, 141; -s/krå 141; utabygdes-spelemann 141; Spelemanns-Guleik 140
stille: å stilla 76
streng 82, 103, 140; -je/leik 103; -je/rast 82; understreng [s.d.]; å slå [harpestreng] 138 (Lilja)
TAKT 142 [’JON TULAND ... Gjenta gav seg inn i armane hans med barm og byrgja. Han såg andlite til Solarstevla i mynjelegt litskifte, og milde logar ræste gjenom han – Alt gjekk inn i takt, fot og hjarte og andedrag.’]
tone 77, 123, 124 (Lilja), 126 (Lilja), 134 (Lilja); fossetone 133 (Lilja), 135 (Lilja)
trille: å trilla 76
understreng 123, 134 (Lilja)
VÉK 45 [’MI SÆLE. | Mi sæle er eit solhovs-sviv/ med gylte vengjer pá;/ d ’er sanning fyr mitt solkvervs-liv/ nár fyrste solarglytte kliv/ um heida høgfjellsblá. | Mi sæle ligg i naud og trong/ i dagsens fossedur;/ men nemner og eit vék eingong/ av æveyngd og solhovssong/ det er mi sol som snur.’], 142 [’JON TULAND ... Brått kastar han fela, og fyrr dei siste véki av slåtten hev kvorvi, er han sjølv kvorven.’]
VERS: salmevers 77 [’PRESTEN OG SON HANS ... Her kjem ei humla hurrande, og hiver seg ned i ei lilja. Det sterke tôte hennar bryt so brátt inn i stilla at presten lyfter hovudet og augnefester henne; kjem so i hug preiki si, og eit salmevers: Kom sæt dig som en flittig bi/ paa ordets blomster-enge.’]
Musikk; Lilja i Døyande Gallar (s. 124-126, 130-135, 138). [Musikk ovom] [nytt søk]
Hovudnamn med STORE BOKSTAVAR finst berre her (1 instrument og 2 musikkuttrykk).
1. Instrument
hardingfele: understreng 134
harpe 138
klokke ▪>bjølle: -klong 126; -låt 134
LUR 126
2. Musikktype
hjal: hyrdinghjal 134 (Lilja)
kvad 130; å kveda 124, 135
lokk: å lokka 126
låt: bjøllelåt 134 (Lilja)
song 133; fuglesong 126; lerkesong 124; liksong 135; å syngja 124, 126, 132, 133, 135; ▪>voggesong 133
sull: -ande 135; å sulla 126, 134
trall: å tralla 126
3. Musikkuttrykk
dans: å dansa 132, 133, 134, 135
klang: bjølleklong 126
KLÅR: 124 [adj., om tone]
LJOM 126; å ljoma 126, 130
reint [-n; adj., om tone] 124, 134
streng: understreng [s.d.]; å slå [harpestreng] 138
tone 124, 126, 134; fossetone 133, 135
understreng 134
Sist revidert 28.04.11
Laga av:
Arne A. Frisvoll
Finnmyrvegen 22
7350 Buvika
e-post: arne@diktarbiologi.net